31 juli 2024
Leestijd: ca. 8 minuten
Gastauteur: Stephan van der Linden
Het Europese nationalisme, een concept doordrenkt van idealen en tragiek, heeft zijn wortels diep verankerd in de schaduwrijke wanden van de 19e eeuw. De opkomst van de natiestaat, met zijn verheven dromen van eenheid en vrijheid, was als een vurige passie die de Europese landschappen door de mist van feodale en dynastieke banden heen verlichtte. Het was een tijd waarin volkeren zich oprichtten, geïnspireerd door de lantaarn van de Verlichting, die als een heldere ster de weg wees naar politieke en culturele autonomie.
In de alchemie van de nationale opstand werden landen als Italië en Duitsland gesmeed uit de vlammen van revolutie en strijd. De figuren zoals Giuseppe Garibaldi en Otto von Bismarck waren de ambachtslieden die, met scherpe precisie en strategisch inzicht, de losse stenen van regionale conflicten en uiteenlopende koninkrijken bijeenvoegden. Deze vurige pogingen van nationale eenheid waren zowel een triomf van menselijke wilskracht als een voorbode van de tragedie die zou volgen. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, verviel het Europese continent in een donkere abyss van conflict en verwoesting.
Na de verwoestende naweeën van twee wereldoorlogen, die de grenzen van nationale trots tot het uiterste op de proef stelden, ontstond een nieuwe visie. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, en later de Europese Unie, werden geboren uit de as van vernietiging, als een filosofisch antwoord op de chaos. Deze integratie beoogde geen eindeloze oorlogen, maar een verenigde Europese identiteit, verweven met de hoop op een toekomstige gouden eeuw van samenwerking en welvaart.
Huidige stand van zaken: Opkomst van het rechts-nationalisme
Hongarije en Polen zijn emblematische voorbeelden van deze moderne nationalistische bewegingen. In Hongarije heeft premier Viktor Orbán, met de kracht van een moderne koning, een niet-liberale democratie opgebouwd. Deze nieuwe orde, gekleed in het kostuum van nationale trots, heeft de rechtsstaat ondermijnd en een muur van anti-immigratiesentimenten opgetrokken. Orbans retoriek, doordrenkt van een roep om het behoud van Europese christelijke waarden, weerklinkt in de harten van vele Hongaren die wroeging voelen over de invloed van globalisering en migratie op hun identiteit.
Polen volgt een vergelijkbare weg met de Recht en Rechtvaardigheid (PiS) partij, die onder leiding van Jarosław Kaczyński zijn eigen versie van nationale soevereiniteit en culturele integriteit heeft gepropageerd. Deze verschuiving in de Poolse politiek, gekenmerkt door ondermijning van de rechterlijke macht en beperking van persvrijheid, heeft geleid tot botsingen met de Europese Unie. Recentelijk lijkt Polen echter een koerswijziging te maken, deels door de hernieuwde dreiging van Russische agressie. Het besef dat een Europese eenheid essentieel is voor nationale veiligheid heeft geleid tot een herwaardering van de Europese samenwerking.
Wat kan Europees nationalisme worden?
Als een kracht die zowel de horizon kan verlichten als verduisteren, heeft het Europees nationalisme de potentie om in vele richtingen te evolueren. Het kan zich ontwikkelen tot een kracht die de nationale trots en culturele diversiteit versterkt, en tegelijk de bruggen naar samenwerking en solidariteit behoudt. Dit is het ideale nationalisme, een dat de schoonheid van diversiteit omarmt en de verbinding met de Europese gemeenschap behoudt.
Echter, wanneer deze kracht wordt getemperd door exclusiviteit en afwijzing, kan het uitmonden in een beklemmend harnas van isolatie en vijandigheid. De geschiedenis heeft ons geleerd dat nationalisme, wanneer het zijn ethische kompas verliest, kan leiden tot het onrechtvaardige en destructieve gebruik van macht, uitsluiting van anderen en de fragmentatie van samenlevingen. Bijvoorbeeld, het nationalistische beleid van nazi-Duitsland onder Hitler leidde tot de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Ook China onder Mao Zedong’s nationalistische en communistische heerschappij leidde tot de catastrofale gevolgen van de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie, met miljoenen doden als gevolg. In Europa kunnen we terugkijken naar de etnische zuiveringen op de Balkan in de jaren negentig, waar nationalistische sentimenten tot gruwelijke conflicten en genocides leidden.
In een wereld die steeds meer met elkaar verweven raakt door globalisering, is het van cruciaal belang dat Europees nationalisme zijn ethische wortels behoudt.
“De geschiedenis heeft ons geleerd dat nationalisme, wanneer het zijn ethische kompas verliest, kan leiden tot het onrechtvaardige en destructieve gebruik van macht, uitsluiting van anderen en de fragmentatie van samenlevingen”
Waarom Europa beter af is met liberale democratieën
In de metafoor van de politieke systemen is de liberale democratie als een zorgvuldig ontworpen tuin, waarin de waarden van vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid bloeien. Deze vorm van bestuur, met zijn nadruk op de bescherming van mensenrechten en individuele vrijheden, biedt een fundament waarop een gezonde samenleving kan groeien. Het is als een symfonie van transparantie en verantwoordelijkheid, waarin de stemmen van de burgers samenkomen in een harmonieus geheel.
Liberale democratieën zorgen voor een krachtig systeem van checks and balances, dat machtsmisbruik voorkomt en een systeem van rechtvaardigheid en gelijkheid bevordert. Dit systeem beschermt ook de rechten van minderheden en biedt een ruimte waarin vreedzame conflictoplossing mogelijk is. Het vermogen om binnen deze structuren conflicten op te lossen zonder toevlucht te nemen tot geweld, is een van de grootste troeven van liberale democratieën. De dialoog en het compromis staan centraal in een systeem dat de harmonie zoekt, zelfs in de meest turbulente tijden.
De economische voordelen van liberale democratieën zijn eveneens significant. Door de bescherming van eigendomsrechten en de bevordering van vrije markten, creëert deze vorm van bestuur een omgeving waarin innovatie en economische groei kunnen floreren. Dit draagt bij aan de welvaart van de samenleving en biedt mogelijkheden voor individuen om hun potentieel volledig te benutten. De Europese Unie, met haar gecombineerde krachten van liberale democratieën, fungeert als een motor voor welvaart en stabiliteit, zowel binnen haar grenzen als op het wereldtoneel.
Het Oekraïne en Rusland Conflict: Een Katalysator voor Europees Nationalisme
Het conflict tussen Oekraïne en Rusland is als een storm die de fundamenten van de Europese orde op de proef stelt. Deze crisis, doordrenkt met historische wrok en geopolitieke ambities, biedt een scherp contrast met de idealen van samenwerking en integratie die Europa nastreeft. De invasie van Oekraïne door Rusland heeft de noodzaak benadrukt om de fundamenten van de Europese solidariteit en democratie te verstevigen.
De onvoorwaardelijke steun aan Oekraïne is essentieel voor Europa, niet alleen als een daad van rechtvaardigheid, maar ook als een noodzakelijke verdediging van de liberale waarden die de basis vormen van de Europese Unie. Het behoud van de Oekraïense soevereiniteit en territoriale integriteit is niet alleen een kwestie van internationale wetgeving, maar ook een morele imperatief dat de integriteit van de democratie en mensenrechten beschermt tegen de dreiging van autoritarisme.
“De Europese Unie, met haar gecombineerde krachten van liberale democratieën, fungeert als een motor voor welvaart en stabiliteit, zowel binnen haar grenzen als op het wereldtoneel”
De geopolitieke orde in Oost-Europa na een Oekraïense overwinning
Mocht Oekraïne erin slagen om deze strijd te winnen, zou dit een hernieuwd evenwicht brengen in de geopolitieke orde van Oost-Europa. Het succes van Oekraïne zou niet alleen een krachtig signaal zijn dat autoritaire expansie kan worden weerstaan, maar ook een uitnodiging voor andere landen in de regio om de weg van democratische hervormingen en regionale samenwerking te volgen. Zelf geloof ik, als Oekraïne gaat winnen, dat er eerst een nieuwe machtsevenwicht moet worden gevonden in een land wat de hele tijd op een oorlogseconomie heeft gedraaid. De tijd van wederopbouw en traumaverwerking kan juist een gevoelig moment zijn om gevoelig te zijn voor corruptie.
Een Oekraïense overwinning zou de NAVO en de EU kunnen versterken, door een versterkte verdediging en samenwerking in het oosten van Europa te bevorderen. Dit zou niet alleen bijdragen aan de regionale stabiliteit, maar ook de veiligheid van het Europese continent als geheel verhogen. Een stabiel en democratisch Oost-Europa zou de krachten van samenwerking en wederzijds respect versterken, wat zou leiden tot een duurzame vrede en welvaart voor de hele regio.
Effect van Intergouvernementele organisaties op liberale democratieën
De Intergouvernementele organisaties (IGO’s) zoals de VN en de NAVO hebben diepgaande effecten op liberale democratieën, met zowel voordelen als uitdagingen. Aan de positieve kant bevorderen IGO’s internationale samenwerking en solidariteit, en bieden zij een platform voor de gezamenlijke aanpak van mondiale vraagstukken. Dit bevordert een wereldorde waarin landen gezamenlijk kunnen streven naar oplossingen voor uitdagingen zoals klimaatverandering, terrorisme en pandemieën.
De IGO’s kunnen ook bijdragen aan de verspreiding van democratische normen en waarden, door het delen van best practices op het gebied van goed bestuur, mensenrechten en de rechtsstaat. Dit helpt liberale democratieën om hun systemen te verbeteren en biedt steun aan democratische bewegingen wereldwijd. De VN en de NAVO kunnen bijvoorbeeld een rol spelen in het versterken van rechtsstelsels en het bevorderen van transparantie en verantwoordingsplicht.
Aan de andere kant kunnen IGO’s ook spanningen creëren binnen liberale democratieën, vooral wanneer nationale belangen botsen met supranationale verplichtingen. Dit kan leiden tot interne verdeeldheid en de opkomst van populistische bewegingen die zich verzetten tegen supranationale besluitvorming die als een bedreiging voor nationale soevereiniteit wordt gezien. Bovendien kan de afhankelijkheid van multilaterale besluitvorming de snelheid en efficiëntie van politieke acties verminderen, wat kan leiden tot frustratie onder de bevolking en een verminderd vertrouwen in de politiek.
“Zelf geloof ik, als Oekraïne gaat winnen, dat er eerst een nieuwe machtsevenwicht moet worden gevonden in een land wat de hele tijd op een oorlogseconomie heeft gedraaid”
De toekomst van het Europees nationalisme en de liberale democratieën
De toekomst van Europees nationalisme en liberale democratieën staat op een kruispunt, waar de paden van nationale trots en Europese integratie elkaar kruisen. De uitdaging van deze tijd is om een soort nationalisme te ontwikkelen dat zowel de rijke erfenis van nationale identiteit omarmt als de noodzaak van Europese samenwerking erkent en de ethische waarden waarborgt. Het is een evenwichtsoefening tussen het koesteren van het nationale erfgoed en het omarmen van een gezamenlijke toekomst.
De steun aan Oekraïne fungeert als een morele en strategische toetssteen voor deze balans. Door Oekraïne te steunen, kan Europa niet alleen zijn commitment aan democratische waarden bevestigen, maar ook zijn vermogen tonen om vast te houden aan een verenigd front tegen externe dreigingen. Een succesvolle uitkomst voor Oekraïne zou niet alleen de Russische expansiedrift temperen, maar ook een model bieden voor andere landen in de regio die streven naar een democratische en geïntegreerde toekomst.
Conclusie
Europees nationalisme staat op dit moment aan de vooravond van een nieuwe ontwikkeling, waarin de lessen uit het verleden en de behoeften van het heden samenkomen. Het kan een kracht zijn die de solidariteit versterkt en de diversiteit viert, of het kan uitmonden in isolatie en conflict. De sleutel tot succes ligt in het vinden van een evenwicht tussen nationale trots en Europese samenwerking. Als Europa deze uitdaging met wijsheid en vastberadenheid aangaat, kan het een model worden van een nieuwe vorm van nationalisme die compatibel is met globalisering en regionale integratie, terwijl het de fundamenten van de liberale democratie versterkt.
De rol van intergouvernementele organisaties zoals de VN en de NAVO in deze dynamiek is onmiskenbaar. Door internationale samenwerking en ondersteuning van democratische waarden kunnen deze organisaties bijdragen aan een stabieler en rechtvaardiger Europa. Het is aan ons om deze kansen te benutten en te werken aan een toekomst waarin nationalisme en solidariteit samen een harmonieuze symfonie vormen.
