13 november 2023
Leestijd: ca. 3 minuten
Auteur: Thijn Beijer
De deadline om de twee-procentnorm van de NAVO te halen komt in zicht: in 2024 zou Nederland twee procent van het BBP aan Defensie uit moeten geven. Toch wordt deze deadline niet gehaald. Ondanks dat hebben de VVD, SGP, het CDA en VOLT een initiatiefwetsvoorstel ingediend om deze NAVO-norm van twee procent grondwettelijk vast te leggen om Defensie te beschermen voor eventuele toekomstige bezuinigingswoede van de Kamer. Maar hoe haalbaar is deze Grondwetswijziging en in hoeverre is twee procent van het BBP voldoende om de krijgsmacht weer op orde te krijgen?
Lang is Defensie een ondergeschoven kindje geweest in Den Haag. Het ene naar het andere Kabinet bezuinigde miljarden op de krijgsmacht, met als dieptepunt de Kabinetten Rutte I en II, die de Defensie-uitgaven met miljarden kortten: de uitgaven daalden naar 1,1 procent van het BBP in 2015. Het percentage van het BNP dat werd uitgegeven aan Defensie lag sinds de Tweede Wereldoorlog nog nooit zo laag. In deze ingrijpende bezuinigingsrondes stootte Nederland al haar Leopard-tanks af, terwijl deze afgelopen jaar ingekocht moesten worden om naar Oekraïne te sturen. De Russische annexatie van de Krim en de ramp met vlucht MH17 in 2014 leek een keerpunt te zijn. Maar ondanks dat Nederland zich committeerde aan die twee-procentnorm die na deze gebeurtenissen is afgesproken in Wales (alle landen in het bondgenootschap moesten binnen tien jaar minimaal twee procent van het BBP uitgeven aan Defensie) indiceerde weinig dat het belang van een goede krijgsmacht was doorgedrongen in Den Haag.
Nederland bungelde in 2021 nog onderaan het lijstje van de NAVO-landen, waarin alleen Albanië, België, Denemarken, Italië, Luxemburg en Spanje minder qua percentage van het BBP uitgaven aan Defensie. Pas toen Rusland begin 2022 Oekraïne binnenviel, maakte het Kabinet twee miljard extra vrij voor de krijgsmacht boven op de drie miljard die er al extra werd uitgetrokken in het Regeerakkoord van Rutte IV, waardoor het er even op leek dat Nederland de deadline toch zou halen. Maar door lichte economische groei zijn de investeringen niet genoeg om twee procent van het BBP te halen komend jaar. Volgens de Rijksoverheid geeft Nederland in 2024 1,95 procent van het BBP uit aan Defensie: net te weinig voor om de NAVO-afspraak van Wales na te komen.
Volgens luitenant-kolonel van de Koninklijke Luchtmacht buiten dienst en strategisch analist aan het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS), Patrick Bolder is deze wetswijziging sympathiek, maar zegt het weinig over waar precies het geld aan besteed wordt binnen de krijgsmacht. ‘Het is goed dat er een bodem is, maar dit zegt weinig over hoe effectief dit geld besteed wordt’. Wat Bolder betreft is het belangrijk dat er wordt geïnvesteerd in een Europese defensie-industrie. Niet alleen om onafhankelijk te worden van buitenlandse bedrijven die kritieke materialen en systemen ontwikkelen, maar ook om materieel sneller en goedkoper in te kunnen kopen.
“Ik vrees dat Nederland deze twee procent al snel als bovengrens ziet.” – Patrick Bolder (Luitenant-kolonel van de Koninklijke Luchtmacht buiten dienst)
De afspraak om minimaal twee procent van het BBP aan Defensie uit te geven is al bijna tien jaar oud. Intussen is er voor Europa veel veranderd op geopolitiek gebied. Er zijn er niet alleen geïntensiveerde conflicten aan de buitengrenzen van de EU en de NAVO, zoals in Oekraïne, Israël en Armenië. Maar ook was tien jaar geleden de Amerikaanse veiligheidsgarantie voor Europa nog vanzelfsprekend. Maar door toenemend Amerikaans isolationistisch sentiment, dat wellicht door een volgende Amerikaanse president wordt omgezet in beleid, is de trans-Atlantische veiligheidsparaplu ook geen garantie meer voor Europa. Ook daarom moeten Nederlandse en Europese investeringen in veiligheid meer zijn dan slechts die twee procent, volgens Bolder. ‘Ik vrees dat Nederland deze twee procent al snel als bovengrens ziet’. Zo heeft Polen recent aangekondigd om de Defensie-uitgaven structureel te verhogen naar vier procent van het BBP.
‘’Ja, twee procent is te weinig”, zegt ook Peter Valstar, Defensiewoordvoerder van de VVD. “De twee-procentnorm moet als absoluut minimum gaan gelden. We moeten echter ook realistisch zijn: vier procent zou betekenen dat er nog eens twintig miljard euro structureel naar Defensie zou moeten gaan en dat geld moet ook ergens van de Rijksbegroting vandaan worden gehaald.”
“Je kunt een krijgsmacht namelijk in één dag afbreken, maar het opbouwen ervan duurt vele jaren.” – Peter Valstar (Defensiewoordvoerder namens de VVD)
Het is al bekend dat een deel van de extra investeringen wordt uitgegeven aan zes F-35-toestellen, vier geavanceerde drones en capaciteiten voor extra personeel. “Met forse investeringen moet nu eerst de basis op orde worden gebracht. Dat geldt voor hele basale zaken zoals uitrusting, onderkomens en munitie. Je kunt een krijgsmacht namelijk in één dag afbreken, maar het opbouwen ervan duurt vele jaren. Met de extra middelen durven we ook weer voorzichtig aan nieuwe, of eigenlijk afgestoten, gevechtskracht zoals de tanks, iets wat de NAVO ook nadrukkelijk van ons vraagt”, aldus Valstar. Demissionair staatssecretaris van Defensie Christophe van der Maat (VVD) gaf vlak voor de val van het Kabinet Rutte IV aan dat hij de Minister van Financiën wilde vragen of er ruimte was om weer Leopard-tanks voor Nederland aan te schaffen.
Inmiddels is er een breed draagvlak om deze minimumuitgave te verankeren in de wet. Volgens de StemWijzer voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023, steunen naast de initiatiefnemers ook BBB, BVNL, ChristenUnie, D66, JA21 en NSC deze wetswijziging, waardoor het naar alle waarschijnlijkheid kan rekenen op de nodige twee-derde meerderheid in beide Kamers om de Grondwet te wijzingen. GroenLinks-PvdA, dat eerder twijfelde, lijkt de knoop op dit punt te hebben doorgehakt nadat partijleider Frans Timmermans aangaf deze wetswijziging toch te steunen.
