2 april 2023
Leestijd: ca. 6 minuten
Auteur: Thijn Beijer
Toen hij nog studeerde en lid was van de JOVD, zetten de aanslagen van 11 september 2001 alles op zijn kop. De globalisering liet zien dat wat aan de andere kant van de wereld gebeurt, ook hier grote impact kan hebben. Nog geen jaar nadat hij was geïnstalleerd als Kamerlid, waar hij als buitenlandwoordvoerder de VVD-fractie vertegenwoordigt, wordt Nederland en het Westen opnieuw geconfronteerd met oorlog op het Europese continent. Maar, met het in Veldhoven gevestigde ASML en een kleine miljard aan wapenleveranties voor Oekraïne heeft Nederland als klein land toch een sleutelrol in de geopolitieke ontwikkelingen. ‘’Maar we moeten ervoor zorgen dat we grotere economieën in de EU, zoals Frankrijk en Duitsland meekrijgen.’’
U bent in Oekraïne geweest begin dit jaar. Met wie heeft u daar gesproken en tot welke inzichten bent u gekomen?
“Begin februari ben ik in Oekraïne geweest. Met de nachttrein vertrokken we vanuit Polen naar Kiev. Je reist door een donkere stad waarin je aan alles merkt dat het oorlog is. Regelmatig zijn er nog luchtaanvallen op Kiev. In de hoofdstad spraken we met parlementsleden en het Oekraïense Ministerie van Buitenlandse Zaken- en Defensie. We hebben ook gesproken met de hoge aanklager die zich bezighoudt met zowel oorlogsmisdaden in kaart brengen als corruptiebestrijding. Hij zei heel duidelijk: ‘We hebben twee vijanden: Rusland als externe vijand en corruptie als interne vijand’. Maar wat nog het meest indrukwekkend was, is het bezoek aan Bucha en Iprin, even buiten Kiev. Afgelopen jaar zijn daar onschuldige Oekraïners op klaarlichte dag neergeschoten. Er ligt een massagraf waar de slachtoffers zijn begraven. Daar vertelden de lokale burgemeester en lokale officials hoe ze daarmee omgaan. Maar tegelijkertijd is er ook veel veerkracht onder de bevolking: ze zijn op volle kracht alles weer aan het opbouwen, ondanks dat ze weten dat de oorlog nog niet voorbij is.”
“Als Oekraïne zegt dat ze door willen vechten om de Krim te bevrijden, vind ik dat dat wij hen daarin moeten ondersteunen.”
Heeft dit uw perspectief op het conflict in Oekraïne ook veranderd?
“We moeten Oekraïne steunen totdat ofwel Rusland is verdreven ofwel dat Oekraïne een onderhandelingsresultaat heeft bereikt dat voor hen acceptabel is. Dat standpunt had ik al vanaf het begin van de oorlog. Maar omdat je het leed met je eigen ogen ziet en de verhalen uit directe bronnen hoort, raken die overtuigingen steeds dieper geworteld. Zeker die plekken die beschoten zijn, waar mensen gruwelijke dingen hebben meegemaakt, zorgen ervoor dat ik nog gemotiveerder ben om die steun voort te zetten. Realiserend dat de steun aan Oekraïne ook iets vraagt van Nederland: de sancties en dus de implicaties voor hogere energieprijzen en inflatie. Naarmate die oorlog langer duurt, worden er steeds meer vragen gesteld of wij die last wel moeten dragen. Om Nederlanders van die noodzaak te blijven overtuigen, helpt het ook om dat van dichtbij te zien.”
U vindt dat de grenzen moeten worden hersteld van vóór 24 februari 2022, is dat wel realistisch?
“Nee van daarvoor nog…”
Dus de Krim moet wat u betreft ook terug naar Oekraïne?
“Ja, dat is gewoon Oekraïens grondgebied. Het is niet dat we dat maar opgeven. Als Oekraïne zegt dat ze door willen vechten om de Krim te bevrijden, vind ik dat dat wij hen daarin moeten ondersteunen.”
Maar hoe reëel is dat? Dat betekent dat de oorlog waarschijnlijk nog jarenlang doorgaat. Daarbij is het zo dat hoe slechter de oorlog gaat voor Rusland, de drempel om te escaleren lager wordt voor Putin. Hoe weegt u dat risico als Kamerlid af?
“Stel dat Rusland wint, blijft het daarmee een grote dreiging voor het NAVO-grondgebied en dus onze veiligheid. Maar bij alle steun die we aan Oekraïne leveren, wegen we als Kamerleden mee dat er geen escalatie mag ontstaan tussen de NAVO en Rusland.”
Minister Hoekstra heeft gezegd dat er geen taboe rust op het leveren van F-16’s aan Oekraïne. Hoe weegt u dat risico daarin af? Zeker omdat president Biden geen straaljagers wil leveren, juist vanwege dat escalatierisico.
“Voor ons is het geen taboe om f-16’s te sturen, mits dat gebeurt door een internationale coalitie en waarin Amerika een cruciale rol speelt. Als Amerika zegt geen f-16’s te sturen, vind ik niet dat Nederland dat alleen moet doen. Maar, mocht ertoe besloten worden dat er internationaal straaljagers aan Oekraïne worden geleverd, mogen deze niet offensief in Rusland worden ingezet: alleen op Oekraïens grondgebied. Een andere reden dat er wat Minister Hoekstra en de VVD-fractie betreft geen taboe rust op het potentieel sturen van f-16’s, is dat Oekraïne al straaljagers inzet. Mochten er f-16’s worden geleverd, zou dat een geavanceerdere variant van een bestaand wapensysteem zijn. Tot nu toe is het zo geweest dat Oekraïne zich aan de afspraken houdt die het met Nederland heeft gemaakt. Bijvoorbeeld voor het leveren van de Houwitser-artillerie. Oekraïne mag dit alleen gebruiken om eigen grondgebied te verdedigen of te bevrijden. Het aanvallen van Russisch grondgebied mag niet het doel zijn met Nederlandse wapenleveranties.’’
‘’ Ja, China is absoluut een systeemrivaal.”
Zou wat u, en dus de VVD-fractie betreft, Oekraïne lid moeten worden van de NAVO en de EU?
“Oekraïne is kandidaat-lid van de EU, dus als ze aan de voorwaarden voldoen kunnen ze lid worden van de Unie. Wel is het zo dat als je kijkt naar de meest recente corruptie-index, het land op plek 116 staat: ze hebben nog een lange weg te gaan. Tegelijkertijd zie je wel dat Zelensky er druk mee bezig is ingrepen te doen om corruptie in zijn land tegen te gaan. Maar, de VVD is niet van plan om shortcuts aan te brengen. Het moet een objectieve beslissing zijn en geen politieke: Oekraïne moet aan dezelfde standaarden worden gehouden net als elk ander land. NAVO-lidmaatschap ligt wat ingewikkelder. Op het moment dat Oekraïne nu zou toetreden tot de NAVO, of binnen afzienbare tijd, krijgen we een directe confrontatie tussen de NAVO en Rusland. Maar op lange termijn, als de situatie met Rusland is veranderd, zou het kunnen. Die deur is niet dicht en die gaan we ook niet dichtslaan.”
Recent bent u op bezoek geweest in de Verenigde Staten en heeft u gesproken met leden van het Congres. Hoe kijken uw Amerikaanse collega-parlementsleden aan tegen de geopolitieke ontwikkelingen en welke rol Europa daarin zou moeten spelen?
“Ik heb gelukkig gemerkt dat daar brede steun is voor Oekraïne. Ook onder de Republikeinen. Maar Amerika wil niet als enige de steunpilaar van Oekraïne zijn en verwacht van de Europeanen meer wapenleveranties. Daarnaast moet Europa meer bijdragen aan de NAVO. Daarom is het belangrijk dat Nederland meer investeert in Defensie. Als je naar de geopolitieke trends kijkt, wil Amerika zich meer richten op Azië, omdat de VS juist China als grote systeemrivaal ziet.”
“Omdat ASML in Nederland is gevestigd, hebben we geopolitiek echt wat in de melk te brokkelen.”
Kort na uw bezoek is premier Rutte langs geweest bij president Biden. Onlangs heeft Nederland met de VS en Japan een akkoord bereikt om de chips-export naar China te beperken. Ziet Nederland China ook als systeemrivaal?
“Ja, China is absoluut een systeemrivaal. Het akkoord zegt dat China eerst een vergunning moet aanvragen voordat de meest geavanceerde machines die chips produceren geëxporteerd kunnen worden. We moeten niet dezelfde fout maken zoals bij Rusland: denken dat als we handel blijven drijven het vanzelf allemaal goed komt. China heeft een hele duidelijke ambitie om technologisch autonoom en dominant te worden en dat willen we voorkomen.”
Nederland zit in de EU van alle landen het meest op een lijn met de VS als het gaat om China. Toch zie je vaak dat bij andere landen in de EU er andere belangen spelen. Een voorbeeld is het Comprehensive Trade Agreement on Investment (CAI) het handelsverdrag met China, dat ondanks alles nog steeds niet van tafel is. Op een NAVO-top in Madrid in het afgelopen jaar wilden Europese landen, tegen de zin van de Amerika, China niet bestempelen als ‘dreiging’, een status die Rusland wel heeft. Hoe kan je als Nederland in Europa ervoor zorgen dat er een consistenter beleid wordt gevoerd met de VS?
“Omdat ASML in Nederland is gevestigd, hebben we geopolitiek echt wat in de melk te brokkelen. Als Europese Unie wil je dat er als machtsblok maatregelen worden genomen tegen het regime in China. Ik denk dat het besef voor de risico’s voor de nationale veiligheid groeit en we daarom kunnen we proberen om landen zoals Frankrijk en Duitsland daarin mee te krijgen.”
Maar lukt dat ook?
“Tot zekere hoogte. Er is beweging, maar aan de andere kant zijn er gevestigde economische belangen die een rol spelen. We hoeven ons niet volledig te ontkoppelen van de Chinese economie, waar veel mogelijkheden liggen. Echter, we moeten wel goed kijken wat onze strategische kwetsbaarheden zijn. Die strategische afhankelijkheid moeten we als Europese Unie afbouwen. Een voorbeeld daarvan is de afbouw van Chinese import van kritieke grondstoffen zoals zeldzame aardmetalen. Daarnaast hebben we de chips-act van de EU om ervoor te zorgen dat China niet dominant wordt in vitale technologie. Daar liggen wat mij betreft de prioriteiten. Want als we die afhankelijkheid van China in stand houden, weten we dat het op korte termijn een veiligheidsdreiging is, maar structureel ook een dreiging voor onze welvaart. Exact diezelfde naïviteit hebben we jarenlang met Rusland gehad.”