1 maart 2023
Leestijd: ca. 3 minuten
(Gast)auteur: Floris Roggekamp
Soms is geen wet beter dan wel een wet. “Burgers en ondernemers zouden vooral worden geschaad door almaar complexere regelgeving vanuit Den Haag”, zeggen uitvoeringsorganisaties in een gezamenlijke reactie tegen de NRC [1/2]. Menig sector wordt belast door wetgeving zonder dat die wetgeving aan haar doel voldoet. Het nadeel van deze wet- en regelgeving is simpelweg groter dan het voordeel. De vertrouwensrelatie tussen de overheid en de samenleving komt hierdoor ook onder druk te staan. De regelzucht van Den Haag ondermijnt de vooruitgang in de samenleving.
De overheid houdt de samenleving in haar greep. Volgens onze liberale beginselen zou de maatschappij zo georganiseerd moeten zijn dat maatschappelijke krachten en processen zo vrij mogelijk worden gelaten [3]. De maatschappij kan door individuele keuzevrijheid zichzelf van onderaf vormen. Het flinke aantal sturende wet- en regelgeving beperkt deze ontwikkeling en geeft daarmee een blijk van wantrouwen richting de samenleving. Juist het liberalisme zou het individu horen te zien en maatschappelijke veranderingen van onderaf moeten toejuichen. De regeldruk is hiervoor echter een obstakel. Er mag vaker door de overheid worden vertrouwd op de kennis die aanwezig is in de samenleving.
“Juist het liberalisme zou het individu horen te zien en maatschappelijke veranderingen van onderaf moeten toejuichen.”
De zorgsector illustreert het gevaar van teveel regelgeving uitstekend. De overheid bepaalt met generieke wetgeving wat kwalitatief goede zorg is. Dit klinkt natuurlijk aardig, en het doel om betere zorg te verwezenlijken is prima. De consequentie van dit beleid is alleen dat een zorgmedewerker minder tijd kan besteden aan de zorgbehoevende; die tijd wordt besteed aan de verslaglegging van iedere zorghandeling. De overheid wil namelijk zeker weten dat er volgens hun gedetailleerde voorschriften wordt gehandeld. Diezelfde zorgmedewerker bezit daarentegen door een opleiding en bijscholing kennis over wat goede zorg is en kan dit met maatwerk uitvoeren [4/5].
Een ander voorbeeld is te vinden in de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst). Deze uitvoerorganisatie zwicht onder de werkdruk. Op hun website zeggen ze het volgende: “De complexiteit van wetgeving en stapeling van beleid vormen het grootste knelpunt [6].” Door de vele regels en gedetailleerde politieke wensen wordt het immigratiesysteem te ingewikkeld. Het gevolg is dat de medewerkers van de IND geen maatwerk kunnen leveren en het formaat van dossiers toeneemt. Met onnodig lange procedures die daaruit ontstaan worden de wachtrijen langer. Het immigratiesysteem loopt hierdoor vast en uit deze regeldruk ontstaan enkel verliezers.
“Op hun website zeggen ze het volgende: “De complexiteit van wetgeving en stapeling van beleid vormen het grootste knelpunt.”
Naast deze voorbeelden zijn er nog velen meer. Het geschiedenisonderwijs staat bijvoorbeeld vol met didactische formules en verplichte thema’s. Een geschiedenisdocent kan zo niet de stof overbrengen op een wijze die aanslaat bij zijn eigen klassen [7]. Ook fiscale wetgeving staat vol met goedbedoelde uitzonderingen en bestrijdingen van incidenten. Het systeem heeft door zijn complexiteit een gebrek aan transparantie en gelijke behandeling van mensen met dezelfde inkomsten [8]. Het doel van de wetgeving kan kortom sympathiek zijn, maar regels schrappen is soms wel een betere manier om je doel te bereiken.
We mogen meer vertrouwen hebben in de professionals van onze samenleving. Om dit vertrouwen op te bouwen, heeft de overheid een positief mensbeeld nodig. Dit houdt in dat ze gelooft dat iemand die jaren aan ervaring heeft opgebouwd kan doen wat juist is voor de samenleving. Zeker in de uitvoeringsorganisaties en de vele sectoren is deze kennis en ervaring aanwezig. Regelgeving die handelingen dicteert of het individu een richting op stuurt, kan de maatschappelijke processen vertroebelen. Het voorkomt maatwerk en de overheid verliest het individu uit het oog. Er is een behoedzame overheid nodig die ervoor waakt dat de regeldruk te hoog wordt.
Het gaat hier echter niet om dat de overheid in zijn geheel geen wetgeving meer mag dicteren. Integendeel, wetgeving die dienstbaar is aan de samenleving, helpt het individu. Wetgeving kan de vrijheid van het zwakere individu namelijk beschermen tegen de onredelijkheid van het recht van de sterkste. Het is wel van belang dat dit soort wetgeving de samenleving uiteindelijk vooruithelpt. Een mogelijke oplossing hiervoor is meer regionaal beleid. Hoewel Nederland klein is, zijn de regio’s erg divers. Verschillende regio’s in Nederland hebben een ander type arbeidsmarkt, infrastructuur en economie [9/10]. Met regionaal beleid is er meer kans voor maatwerk en verhinderd deze regelgeving maatschappelijke processen beperkter.
“Het is wel van belang dat dit soort wetgeving de samenleving uiteindelijk vooruithelpt.”
Wetgeving kan onze vrijheden beschermen en tegelijkertijd ook aantasten. Voorbeelden van beleid dat haar doel voorbijstreeft, is te vinden in de zorg, bij de IND, de belastingdienst en vele andere plaatsen in de samenleving. Het beleid is vaak complex en zo gedetailleerd dat professionals geen maatwerk kunnen leveren en het de werkdruk onnodig verhoogt. Beleid dat toch gemaakt wordt, zou dicht bij de samenleving moeten worden gemaakt door bijvoorbeeld meer regionaal beleid. Uiteindelijk moeten we het vertrouwen in het individu herstellen, zelfs als dat vraagt om minder wet- en regelgeving.
[1] L. van den Ven, Uitvoeringsapparaat ondoorzichtig inflexibel en foutgevoelig zeggen uitvoerorganisaties, NRC 18 januari 2023, http://www.nrc.nl.
[3] JOVD, Beginselen, https://jovd.nl/.
[5] A. de Jonge, papierwerk maakt jeugdzorg onhoudbaar, Binnenlandsbestuur 20 september, 2021, https://binnenlandsbestuur.nl.
[7] F. van der Rijt, Geschiedenisleraar is kip in centrale legbatterij en dat moet anders vindt Jeroen van en Beemt, AD Bergen op Zoom 17 januari 2023, https://AD.nl.
[9] F.J. Sanders & O. Raspa, toenemende economische ongelijkheid tussen regio’s vraagt om regionaal beleid, Rabobank 10 mei 2022, https://rabobank.nl.
[10] K. Putters, de regionale verschillen nemen toe politiek Den Haag moet segregatie voorkomen, FD 4 oktober 2019, https://fd.nl.