Europa staat voor een fundamentele keuze: geopolitieke speler zijn of geopolitieke speelbal

24 Februari 2023

Leestijd: ca. 5 minuten

Auteur: Thijn Beijer

“Europa staat voor een fundamentele keuze: geopolitieke speler zijn of geopolitieke speelbal” -Interview Alex Krijger-

 

Filosoof Francis Fukuyama sprak in 1992 van ‘The End of History’: de liberale democratie is het onvermijdelijke eindpunt van de geschiedenis. Maar drie decennia later is het democratische Westen wat illusies armer. Rusland voert al een jaar oorlog in Oekraïne en de assertiviteit van het regime in China werpt een schaduw over haar buurlanden. Maar welke koers moet Nederland varen in een turbulente geopolitieke realiteit? Daarover spreekt de Driemaster geopolitiek analist Alex Krijger. Na te hebben gewerkt voor het Ministerie van Defensie, het CDA en Shell, startte hij in 2017 zijn eigen bedrijf Krijger & Partners dat bedrijven adviseert over (geo)-politieke risico’s. Maar ondanks alle globale ontwikkelingen is hij erg optimistisch over de kansen die de geglobaliseerde wereld biedt: ‘’Ik geloof in kansen voor een groener, sterker een eerlijker Europa’’.

“De Chinese wens is, laten we eerlijk zijn, werelddominantie en een alternatief systeem voor het liberale Westerse systeem.”

We leven in een turbulente geopolitieke wereld. Voor welke uitdagingen staan Nederland en het Westen?

“In 1989 wordt er in het Westers perspectief een tijd afgesloten. Maar dat geldt niet voor de Russen en de Chinezen. Vooral wij Europeanen dachten dat de geopolitieke lente aan is gebroken: dat is niet zo. De Chinese wens is, laten we eerlijk zijn, werelddominantie en een alternatief systeem voor het liberale Westerse systeem. 9/11 wordt gezien als keerpunt in de geschiedenis, maar dat is juist het toelaten van China in 2001 tot de WTO (World Trade Organization). Daarmee heeft China toegang gekregen tot de wereldeconomie en met de gedachte van interdependentie: China krijgt toegang tot de internationale markt en in ruil daarvoor past China haar systeem aan. China zou de internationale rechtsorde gaan onderschrijven en wat opener worden. Althans, dat was de Westerse gedachte. Maar de CCP (Chinese Communistische Partij) heeft duidelijk gemaakt dat ze een alternatief model willen voor de Pax Americana.”

U heeft gepleit voor een consistenter China-beleid in Europa. Europa zou wat u betreft meer met de Verenigde Staten moeten optrekken op dit beleid. Maar wil Europa wel dezelfde harde lijn naar Beijing hebben als Washington? De EU heeft eind 2020 de Comprehensive Trade Agreement on Investment (CAI) met China uitonderhandeld. Zijn de belangen van Europa en Amerika te verschillend om een consistent beleid te voeren?

“‘Handel durch wandel’, ‘Ostpolitik’, het Duits model heeft volledig gefaald. Olaf Scholz, de bondskanselier breekt met zijn grote Zeitenwende-speech met het pacifistisch beleid in Duitsland: ze gaan het helemaal anders doen, althans dat zeggen ze. Doe dat dan ook met China. Dit geldt ook voor Nederland. Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken schetst een parallel tussen Rusland en China: beiden een bedreiging voor de internationale rechtsorde, maar ik krijg de indruk dat sommige van zijn ambtenaren de noodzakelijke heroriëntatie op China nog lastig vinden. We zeggen nu met terugwerkende kracht: ‘Nord-Stream 2 was niet zo handig’, dat was het inderdaad niet: De Amerikanen hadden gewoon gelijk. Blijf weg uit de high-tech-samenwerking met de Chinezen, dat geldt ook voor universiteiten. Jouw universiteit, de Radboud Universiteit, die indirecte relaties had met het Chinese leger: mesjogge! Natuurlijk moeten er zaken worden gedaan met China, de hele wereld bestaat niet alleen maar uit IJsland, Noorwegen en Denemarken. Zolang het maar geen zaken betreft die direct of indirect gaan om nationale en internationale veiligheid gaan. De EU is met China net zo naïef als het jarenlang is geweest met Rusland.”

“Als we op het gebied van veiligheid, energie en industrie niet pan-Europees maar federaal gaan denken, wordt het een Frans-Duits feestje.”

Hoe zouden we meer grip kunnen krijgen in een wereld waarin autocraten en dictators steeds assertiever worden?

“Europa is een economische ‘super power’, maar geopolitiek stelt het geen klap voor. We zijn voor veiligheid nog steeds afhankelijk van Amerika, voor energie van de Russen en op het gebied van industrie van de Chinezen. Maar Europa heeft door de oorlog in Oekraïne een wake-up-call gekregen. Door de drie schokgolven die we hebben: covid, conflict and climate, moeten we versneld afkicken van deze afhankelijkheid ‘cold turkey’. Ik geloof heilig in strategische autonomie: een perspectief van een sterker, onafhankelijk Europa.”

Pleit u dan voor een federaal Europa?

“Er wordt gedaan alsof Europa en de EU inwisselbare begrippen zijn: onzin. Europa is ook de Balkan, het VK, het is Noorwegen, van dat laatste land zijn we volledig afhankelijk geworden van gas. Ik ben niet de grootste fan van de EU, maar groot voorstander van Europese samenwerking. Echter ben ik meer voor pan-Europese samenwerking: met de Britten en de Noren erbij. Je moet strategisch nadenken. Er wordt wel een gezegd dat Nederland mee moet gaan in het idee van een EU die wordt geleid door een Frans-Duitse motor. Maar dan moeten we gaan tekenen bij het kruisje van Parijs en Berlijn, dat is veel te naïef. Ik vind dat er een Europese Veiligheidsraad moet komen met een stevige Europese poot in de NAVO: daarin zou Nederland een belangrijke rol kunnen vervullen. Als we op het gebied van veiligheid, energie en industrie niet pan-Europees maar federaal gaan denken, wordt het een Frans-Duits feestje.”

“Shell, Unilever, DSM zullen niet de laatste grote bedrijven zijn die Nederland verlaten.”

Bij strategische autonomie hoort ook een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Recent heeft u in het FD het Kabinet bekritiseerd vanwege een gebrek aan visie, waardoor bedrijven uitwijken naar andere landen. Shell en Unilever zijn naar Londen verhuisd. Nu dreigt ook Boskalis het land te verlaten.

“In Nederland en Europa hebben we wat mij betreft een Bureaucracy Reduction Act nodig. Bedrijven vragen niet om bakken met geld: ze willen minder regelgeving: een geloofwaardig en voorspelbaar overheidsbeleid. Mijn kritiek op het Kabinet gaat verder dan fiscale- en financiële redenen. Het gaat om het ondernemersklimaat. Shell, Unilever, Aegon zullen niet de laatste grote bedrijven zijn die Nederland verlaten: daar komen er nog twee of drie bij. Er wordt niet geschetst hoe Nederland er in 2040 uit zou moeten zien. We willen alles en daardoor maken we geen harde keuzes. Ik werk voor grote bedrijven wereldwijd. Al die bedrijven kijken naar Tata Steel in IJmuiden, een groot staalbedrijf met een gigantische oppervlakte: bijzonder vervuilend. Het is een van de grootste CO2-uitstoters in Nederland in een druk bevolkte omgeving. Dat zou je heel groen kunnen maken. Als Tata Steel de kans krijgt om die transitie vorm te geven, met steun van overheden en er wordt over een jaar of tien groen staal gemaakt, zou dat enorm indrukwekkend zijn. Met als effect dat een hoop internationale bedrijven zullen zeggen: ‘ik kom naar Nederland’. Als het niet lukt, is dat het zoveelste bewijs dat Nederland niet meer dan lippendienst kan bewijzen naar de industrie.”



Waar liggen de kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven?

“Jouw generatie praat in de nabije toekomst over  India, niet China. Daar ben ik van overtuigd. India is in tegenstelling tot China een democratie, met een jonge bevolking. Daarnaast is India nu al qua bevolking het grootste land ter wereld. Het land is tussen nu en 10 jaar de derde economie van de wereld. Europa zal actief op zoek moeten gaan naar partnerschappen met de ‘ongebonden’ landen. Dat geldt ook voor Indonesië, Vietnam en landen in Latijns-Amerika en Afrika. Deze ongebonden landen zullen we hard nodig hebben voor de grondstoffen die we straks niet meer krijgen en überhaupt willen uit China. Denk aan de grondstoffen die we nodig hebben voor de energietransitie. Maar dat vereist partnerschap op basis van gelijkwaardigheid. Er zijn enorm veel kansen en perspectieven voor ondernemers om te bouwen aan het Europa dat groener, digitaler en veiliger is. Ondanks de oorlog in Oekraïne ben ik positief over de toekomst. Maar we staan voor een fundamentele keuze: geopolitieke speler zijn of geopolitieke speelbal. Die toekomst moet worden vormgegeven door jouw generatie. Pak je ruimte zou ik zeggen. Blijf positief en word niet cynisch. Maar dat zit meestal wel goed bij liberalen.’’

Author

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *